Dezenformasyonla mücadele yasası ne getiriyor?

Dezenformasyonla uğraş yasası olarak bilinen basın kanunu ile kimi kanunlarda değişiklik yapılmasına dair kanun teklifi hakkında tüm ayrıntılar açıklandı. 

DEZENFORMASYONLA GAYRET YASASI* HAKKINDA

*Basın Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi

Tüm dünyada olduğu üzere Türkiye Cumhuriyeti’nde de medya faaliyetleri yasal kontrole ve kurallara uyulmaması halinde de yaptırımlara tabidir. Yeni irtibat araçlarını ve platformlarını bahis alan türel düzenlemeler de teknolojiyle birlikte gelişmekte ve güncellenmektedir. İnternet medyasının ve toplumsal ağların yaygınlaşması yeni potansiyeller kadar hak ihlallerini ve suistimalleri de beraberinde getirmektedir. Bireyin kişilik haklarından, devletin ulusal güvenliğe uzanan çeşitli alanlardaki gücü ve tesiri gün geçtikçe denetimsiz biçimde artan yeni medya formları, hukukun üstünlüğü unsurunu tanıyan hiçbir ülkede kontrolden, düzenlemeden ve yaptırımdan muaf değildir. İnternet tabanlı platformların denetlenemez ve sorgulanamaz kabul edildiği günler tüm dünya ile birlikte Türkiye Cumhuriyeti için de geride kalmıştır.

DEZENFORMASYONLA GAYRET YASASI HEDEF VE KAPSAM

KAMUSAL HESAP  VEREBİLİRLİK 

internet haber sitelerinin müddetli yayın kapsamına alınması Erişim Sağlayıcıları Birliği’nin vazife ve yetki alanının genişletilmesi toplumsal ağ sağlayıcılarının yükümlülük ve sorumluluklarına ait ek düzenlemeler yapılması anlık iletileşme uygulamaları üzere şebekeler üstü hizmetlere ait gerekli düzenlemelerin yapılması amaçlanmaktadır. Erişim engelleme konusunda içerik ve yer sağlayıcının nerede bulunduğu ile değişen yetki farkının giderilmesi resmi ilan ve reklamların internet haber sitelerinde de makul kurallar çerçevesinde yayınlanmasının sağlanması İnternet ‘kamusal alan’ niteliği taşımaktadır. Yasanın gayesi burada hizmet veren platformlara, yayıncılara ve servis sağlayıcılara yükümlülükler getirmektir.

DEZENFORMASYONLA ÇABA YASASI ÖNE ÇIKANLAR

YASA NE GETİRİYOR?

1. İNTERNET MEDYASI YASAL BİR YERE OTURUYOR.
2. İNTERNET MEDYASI MENSUPLARI DA BASIN KARTI ALIYOR.
3. ÇOCUKLAR KORUNUYOR.
4. KİŞİLİK HAKLARI KORUNUYOR.
5. SOSYAL MEDYA ŞİRKETLERİNİN TEMSİLCİ ATAMA SORUNU ÇÖZÜLÜYOR.
6. YASAYA UYMAYAN PLATFORMLARA REKLAM ALAMAMA CEZASI GELİYOR.
7. HABER İÇERİĞİNDE SÜREKLİLİK KORUNUYOR.
8. KASITLI OLARAK PALAVRA HABER ÜRETMEK KABAHAT TEŞKİL EDİYOR.

İNTERNET MEDYASI

İnternetten yayın yapanlar da gazeteler ve televizyon kanalları üzere Basın Kanunu kapsamına alınacak. Yeni yasa ile künye belirtmeksizin internet haberciliği yapmak mümkün olmayacak. Bir gazete için geçerli kurallar internet sitesi için de geçerli olacak. Münasebetiyle haber siteleri de içeriklerinden yasal olarak sorumlu tutulacak. Bu yasal yer birebir vakitte internet medyasının ilan almak suretiyle gelirlere kavuşması manasına da geliyor. Ek olarak “internet haber sitesi” ibaresi Basın Mevzuatı’na girecek. Böylelikle bu platformlarda çalışan kimseler artık Basın İş Kolu üzerinden mesleklerini icra edebilecekler. İnternet medyası bu güne kadar ticaret odalarına “telefoncu” “bilgisayarcı” hatta ”tesisatçı” üzere faaliyet alanlarıyla ilgisiz alanlar üzerinden kaydediliyordu çünkü kendileri için tanımlanmış bir NACE Kodu yoktu.

BASIN MENSUPLARI

İnternet medyası mensupları basın kartı müracaatında bulunabilecek. Bu yasaya dek internet merkezli haber sitelerinde çalışan medya işçileri Basın Kanunu ile gazetecilere tanınan haklardan yararlanamamaktaydı. Gazetecilere tanınan hak ve imtiyazlardan faydalanmak için sahip olunması gereken Basın Kartı yeni maddeyle birlikte kaideleri karşılayan internet habercilerine, spikerlerine, editörlerine ve yayıncılarına da verilebilecek. Hasebiyle Basın Kanunu kapsamına alınmaları ile fiili durum, türel duruma uygun hale gelecek.

ÇOCUKLAR VE GENÇLER

Çocuklara yönelik uygulamalar konusunda ayrıştırılmış hizmet sunumunun sağlanması garanti altına alınacak. Çocukların, gençlerin ve ailenin, internetin yasa dışı içerikleri hakkında bilinçlendirilmesi ve inançlı kullanımı konusunda bilgilendirilmesi için Erişim Sağlayıcıları Birliği’ne ek misyonlar verilecek. Evvelki düzenlemeyle ziyanlı içeriklerin ortadan kaldırılmasında içerik ve yer sağlayıcısına faal yükümlülük getirilmişti. Yeni sistem ile yükümlü taraflar ortasına erişim sağlayıcıları da eklenecek. Bunun yanında bilinçlendirme çalışmalarının kapsamı genişletilecek ve yetkili kurumların sayısı artırılacak.

KİŞİLİK HAKLARI

Bir içerik için verilen kaldırma kararı, içeriğin her site ve platformdan kaldırılması için kâfi olacak. Kişilik hakkının zedelenmesi şikayeti ile Sulh Ceza Mahkemesi’ne müracaat yapıp içeriğin kaldırılması talebinde bulunan ve talebi mahkemece kabul edilen şahıslar artık başka siteler için müracaat yaptığında mevcut karar bu adresler için de uygulanacak. Her site için başka karar çıkarılması gerekmeyecek. Bu husus kapsamında hâkimin verdiği içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararına mevzu kişilik hakkının ihlaline ait yayının öteki internet adreslerinde de yayınlanması durumunda ilgili kişi tarafından Erişim Sağlayıcıları Birliği’ne müracaat edilmesi hâlinde mevcut karar bu adresler için de uygulanacak.

SOSYAL AĞ TEMSİLCİLERİ

Sosyal ağlara Türkiye ofisi açma ve ofisin idaresine bir Türk vatandaşı atama zaruriliği getirilecek. Muhakkak bir kullanıcı sayısı olan toplumsal ağ şirketlerinin ülkemizde temsilci bulundurması daha evvelki düzenlemeler ile zarurî hale getirilmişti. Bu temsilcilerin Türk vatandaşı olmamaları ve Türkiye’de ikamet etmemeleri nedeniyle türel olarak muhatap bulamama sorunu devam etmişti. Yeni düzenleme ile toplumsal ağlara Türkiye ofisi açma ve Türkiye temsilcisi bulundurma zaruriliği getirilecek. Temsilcinin gerçek kişi olması hâlinde bu kişinin Türkiye’de mukim ve Türk vatandaşı olması gerekecek. Türkiye’den günlük erişimin on milyondan fazla olması halinde; yurt dışı kaynaklı toplumsal ağ sağlayıcı tarafından belirlenen hukuksal kişi yahut gerçek temsilci, toplumsal ağ sağlayıcının sorumlulukları gizli kalmak kaydıyla teknik, idari, türel ve mali istikametten tam yetkili ve sorumlu olacak. Bu temsilcinin hukukî kişi olması halinde direkt toplumsal ağ sağlayıcı tarafından sermaye şirketi halinde kurulan bir ofis olması da zarurî hale gelecek.

REKLAM VERME YASAĞI

Sosyal medya şirketlerinin Türkiye Cumhuriyeti maddelerine uymaması halinde bu toplumsal ağlara Türkiye’den reklam verme yasağı getirilecek. Bilindiği üzere toplumsal ağların gelir modeli büsbütün reklam almaya dayanmaktadır. Yeni yasa ile Türkiye Cumhuriyeti maddelerini tanımayan toplumsal ağların Türkiye merkezli reklamları almalarının önüne geçilebilecek. Türkiye’de mukim vergi mükellefi gerçek ve hukukî şahısların, ilgili yurt dışı kaynaklı toplumsal ağ sağlayıcıya altı aya kadar reklam vermesinin yasaklanmasına karar verilebilecek. Kurallara uymayan toplumsal medya şirketlerine, internet haber sitelerine, bağlantı platformlarına idari yaptırımlar uygulanacak. Bunların başında BTK’nın vereceği idari para cezaları, yayın içeriğinin çıkarılması üzere yaptırımlar kelam konusu olmakla birlikte Basın İlan Kurumu’nun ‘ilan gerirlerini kesmesi’ kelam konusu olabilecek. Yasa ile internet alanında kullanıcıyı cezalandırmak değil, toplumsal ağ şirketlerini denetleyerek bu alanı inançlı ve şeffaf kılmak hedeflenmektedir.

İÇERİKLERİN KORUNMASI

Haberin yayınlandığı hali ve uğradığı her değişikliği tarih bilgisi ile birlikte kaydetme zaruriliği getirilecek. İnternet medyasında üretilen haber içerikleri, yayınlandıkları birinci hali ve uğradığı değişiklikleri kapsayacak biçimde internet medyasınca kayıt altında tutulacak. Böylelikle içerik cezai yaptırımdan sıyrılmak niyetiyle değiştirilemeyecek ya da silinemeyecek. Bu içerikten doğacak sorumluluklar açısından tarih tespiti mümkün hale getirilecek. Diyelim ki aleyhinize bir haber yayınlandı ve bu husustaki içerik sizin ikazınıza karşın değiştirilmedi. Mevzu mahkemeye taşındı. Mahkeme içerikleri istedi. İçeriklerin değiştiğini ve aleyhinize olan içeriğin silindiğini düşünün. Davanız reddedildi ve haberi yapan ceza almaktan kurtuldu. Bu mağduriyet artık yaşanmayacak zira içeriğin tüm kayıtları tutulmak zorunda olacak. Kayıtlar tutulmazsa yahut kayıtlara müdahale edilirse bu durumdan internet yayınını yapan medya kurumu sorumlu olacak.

YALAN HABER

TCK’ya eklenen yeni unsur ile ‘halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma’ cürmü tanımlandı. TCK’ya “Halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma” başlığı ile Unsur 217/A eklenecek. “(1) Sadece halk ortasında tasa, dehşet yahut panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu tertibi ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe ters bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli halde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır. (2) Hatanın, failin gerçek kimliğini gizlemek suretiyle yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, üstteki fıkraya nazaran verilen ceza yarı oranında artırılır.”

YALAN HABER

‘Halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma’ hatasının oluşması için 5 ana kural aranacak. Yeni düzenlemede kabahatin oluşması için şu beş koşul aranacak: 1. Yayılan haber gerçek olmamalıdır. 2. Ülkenin güvenliği ve kamu sıhhati ile ilgili olmalıdır. 3. Halk ortasında panik, dehşet ve kaygı oluşturma kastı taşımalıdır. 4. Kamu barışını bozmaya elverişli olmalıdır. 5. Aleni (yani ilgisi olmayan bireylere ulaşabilir) olmalıdır. Prestij suikasti ve toplumsal medya mağduriyetlerinin artması ile devletler “ultima ratio” yani “son çare” olarak sıkıntıyı hata kapsamına almaktadır. Ülkemizde getirilen düzenleme de bu doğrultuda geliştirilen tahlillerden farklı değildir. TCK’ya eklenen yeni husus ile ‘halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma’ hatası tanımlanacak.

YALAN HABER

‘Halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma’ kabahatinin oluşması için 5 ana kaide aranacak. Toplumsal medya şirketlerinin yapılan yargılama ve soruşturmalarda kullanıcı bilgilerini bildirmemesi yahut kullanıcılara aldatıcı bilgi sunmamaları konusunda aktif bir ihtar yapmaması devletleri bu alanda kamu sistemini sağlamak için cürüm ihdas etmeye yöneltmiştir. Düzenleme bir kimsenin “yalan söylemesi” durumuna indirgenebilecek nitelikte değildir. Çünkü kelam konusu palavranın toplumu etkileyecek seviyeye gelmesi halinde dahi bu hareket lakin öbür 4 kuralın da oluşması halinde hata olarak görülmektedir. Bu hususun ”dar yorumlanabileceği” tarafındaki dertler bu manada yersiz kalmaktadır. ”İfade” kapsamındaki kabahatlerin birden fazla üzere araçsallaştırılması riskine dikkat çekilmesine rağmen bu bağlamdaki belgelerin pek birçoklarında kıymetlendirme kriterleri Yargıtay’ın yaklaşımlarına ve AYM’nin kararlarına nazaran gelişmektedir.

YALAN HABER

TCK’ya eklenen yeni unsur ile cezalandırma değil uyarma ve davranış değişikliğine sevk etme hedeflenecek. Bilmeden yanlış bir bilgiyi yaymak, bir fotoğraf üzerinde oynamak, gerçek olmayan içerik üretmek, ses yahut fotomontaj yapmak hata olarak nitelendirilmemektedir. Kabahat niteliği atfedilen alan epeyce hudutlu ve bariz olma özelliği taşımaktadır. Verilecek ceza 1-3 yıl ortasında olduğu için işlendiğinde ertelenmesi, paraya çevrilmesi yahut mahpus dışında bir yaptırıma tabi tutulması mümkündür. Yargılama sonunda ceza verilse bile mahpus yolu kapalıdır. Çünkü bu cezanın infazı yoktur. Bu da yapılan düzenleme ile palavra haberi bilerek yayan kimse dahil bu tip hareketlerde bulunan bireyleri cezalandırmanın değil uyarmanın ve davranış değişikliğine sevk etmenin hedeflediğini göstermektedir. Hatanın niteliği prestijiyle tutuklama kararı da verilemeyecektir ve karar temyize açık olacaktır.

ÖZET

Ülkemizde haber üreten ve yayın yapan internet medyası toplumsal ağ şirketleri halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayan kuruluşlar ve bireyler Medyada ‘Dezenformasyonla Uğraş Yasası’, ‘Sosyal Medya Yasası’ ve ne yazık ki ‘Sansür Yasası’ olarak isimlendirilen Basın Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi ile faaliyetlerinden sorumlu tutulmakta ve kamusal bir alan olan internetin denetlenebilmesi, sorumluluk sahibi ve etik bir tavrın yaygınlaştırılması ve internet kullanıcılarının her türlü suistimalden, ihlalden ve ataktan korunması hedeflenmektedir. Bu bilgi notu, yasanın kapsamına ve uygulanmasına ait soruları, itirazları ve tenkitleri yanıtlamak için oluşturulmuştur. Ayrıntılı bilgi için Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin web sitesi üzerinden kanun teklifinin metnine ulaşabilirsiniz: Basın Kanunu ile Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi